اعلام موافقت با بازدید نمایندگان آژانس بین المللی انرژی اتمی از رآکتور
40 مگاواتی آب سنگین اراک محافل آشنا با برنامه های توسعه اتمی ایران را
با شگفتی روبرو ساخته است. بازرسی های یاد شده که بنا بر گزارشهای غیر
رسمی هفته قبل صورت گرفته، حاکی است که عملیات تکمیل و راه اندازی رآکتور
یاد شده با سرعتی بیش از برآورد های اولیه صورت گرفته است.

اعلام موافقت ایران با انجام بازدید از رآکتور در دست احداث آب سنگین
اراک و همزمان، اعمال نظارتهای موثر تر از سوی آژانس در مرکز غنی سازی
اورانیوم نطنز، در فاصله کوتاهی پیش از تدارک گزارش فصلی دبیر کل آژانس
بین المللی انرژی اتمی از وضع موجود فعالیتهای اتمی ایران صورت گرفته و
از این لحاظ میتواند بعنوان اقدام تاکتیکی و تا حدودی اضطراری مورد
ارزیابی قرار گیرد.

مفاد گزارش دبیر کل آژانس که معمولا پیش از مطرح شدن رسمی در اجلاس 35
نفره شورای حکام آژانس،از سوی خبرگزاری ها بصورت غیر رسمی انتشار مییابد،
متعاقبا در اختیار شورای امنیت نیز قرار میگیرد. آنطور که از قول سرگیی
لاوروف وزیر خارجه روسیه نقل شده، در دوم ماه سپتامبر، گروه 1+5 ، مرکب
از پنج عضو دائمی شورای امنیت بعلاوه المان، بمنظور بررسی برنامه اتمی
ایران تشکیل جلسه خواهند داد.

بر گزاری جلسه گروه 1+5 ، همزمان با تاریخ انتشار گزارش دبیر کل آژانس
در همین مورد، بی تردید توجه فوق العاده ای را معطوف برنامه های اتمی
ایران خواهد ساخت. از سوی دیگر، انتهای ماه سپتامبر که با برگزاری جلسه
1+5 در مورد ایران آغاز میشود، پایان ضرب الاجل اعلام شده امریکا برای
شنیدن پاسخ ایران در مورد انجام گفتگوهای بدون پیش شرط با آن کشور و یا
با جامعه اروپا است. در فاصله این دو رویداد، مجمع سالانه 145 کشور عضو
آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز برگزار خواهد شد.

در اجلاس یاد شده قرار است یوکیا آمانو سفیر ژاپن در آژانس بعنوان جانشین
البرادعی و دبیر کل بعدی مورد تایید قرار گرفته و رسما کار خود را آغاز
کند. بجز رویداد های با اهمیت یاد شده، اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان
ملل متحد نیز در همین زمان برگزار میشود. بعلاوه اجلاس تاثیر گذار سران
بیست کشور بزرگ جهان موسوم به گروه 20 نیز در روزهای 24 و 25 سپتامبر
قرار است در شهر پیتسبورک ایالات متحده برگزار شود.

طی جلسه قبلی این گروه در ماه آوریل سال جاری در لندن، بیانیه ای
پیرامون برنامه های اتمی ایران صادر شد و در آن ضمن تاکید بر اهمیت
تلاشهای دیپلماتیک بمنظور یافتن راه حل بن بست اتمی ایران، از جمهوری
اسلامی دعوت بعمل آمد که از این فرصت ها استفاده کرده و با نظام بین
الملل به گفتگو بنشیند.

در آن زمان دولت ایران با بی اعتنایی از کنار بیانیه گروه 20 که دو
همسایه ایران یعنی ترکیه و عربستان نیز در آن حضور داشتند، گذشت و پس از
آن نیز کماکان از افزایش سطح همکاری با آژانس خود داری ورزید. سه ماه پس
از تاریخ یاد شده اینک شرایط داخلی و خارجی حاکم بر نحوه تصمیم گیری و
عملکرد دولت ایران تغییر یافته است . بدلیل وارد آمدن اتهامات مستدل،
دولت کنونی ایران متهم به تقلب در انتخابات شده و تقریبا حمایت افکار
عموی را در داخل از دست داده است.

در خارج نیز دو کشور حامی ایران یعنی روسیه و چین، در مقابل فشار های
فزاینده سیاسی از سوی اروپا، امریکا، اسرائیل و همچنین همسایگان ایران،
بخصوص کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس، قرار گرفته اند و در نتیجه خود
را ناگزیر در تجدید نظر در میزان حمایت از تهران میبینند. تاثیر گذاری
این فشار ها را در بیانیه پایانی مذاکرات هفته قبل شیمون پرز رییس جمهور
اسرائیل و دیمیتری مدودف رییس جمهور روسیه میتوان مشاهد کرد.

به این دلیل، حتی در صورت غفلت از اهمیت فوق العاده ماه سپتامبر و بی
توجهی به جزئیات تقویم کامل رویداد های چند هفته آینده در سرنوشت سیاسی
نظام جمهوری اسلامی و امنیت ملی کشور، قرار گرفتن در مسیر یکی از برنامه
های پیش رو نیز ، میتوانست مسئولین دولت جمهوری اسلامی را به واکنشی
متفاوت با گذشته در مناسبات با جهان خارج وادار سازد. به این دلیل موافقت
با انجام بازدید نمایندگان آژانس انرژی اتمی از رآکتور در دست ساختمان
اراک و همچنین اعمال نظارت بیشتر در واحد غنی سازی نطنز بی تردید با این
هدف صورت گرفته که تا حدودی به کاهش فشار های خارجی منجر شود.

در گذشته آژانس ضمن در خواست در یافت نقشه های فنی رآکتور، خواستار
بازدید نزدیک از عملیات احداث آن بوده است. با این وجود ایران نه تنها طی
یک سال و نیم گذشته با انجام هر گونه بازدید از سایت یاد شده، با استناد
به تعهدات مندرج در بند 3 معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای خود داری
میورزیده، بلکه از راه ایجاد یک کلاهک عظیم بر روی ساختمان اصلی، مانع از
ردگیری ماهواره ای و عکس برداری از میزان پیشرفت کار در واحد مزبورنیز
بوده است.

اینک با اعلام موافقت با انجام بازدید از اراک، ایران در حقیقت در تلاشی
قابل ملاحظه، ضمن تعدیل مناسبات بسیار سرد کنونی با آژانس، دبیر کل تازه
آژانس را با هدیه ای چشمگیر غافل گیر کرده است. در طول 5 سال گذشته،
رسیدگی و نظارت بر برنامه های اتمی ایران خبر ساز ترین و شاید مهمترین
برنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی محسوب میشده. بدلیل همین اهمیت، و
حساسیت نقشی که محمد البرادعی دبیر کل مصری آژانس بین المللی انرژی اتمی
در قبال برنامه اتمی ایران ایفا کرد، وی در سال 2005 موفق به دریافت
جایزه صلح نوبل شد.

صدور اجازه بازدید از رآکتور اراک، علیرغم اهمیت فراوان آن، ا قدامی است
که تنها در صورت ادامه همکاری های بیشتر ایران با جامعه بین المللی و
آغاز گفتگو های سازنده با گروه 1+ 5 و متعاقبا انجام گفتگو های مستقیم با
امریکا میتوانند از تبدیل شدن بن بست برنامه اتمی ایران به یک بحران بزرگ
پیش گیری بعمل آورد.

بنمایش گذاشتن پیشرفت کار در رآکتور 40 مگاواتی اراک با توجه به طبیعت
چنین واحدی، تنها میتواند به تشدید فشار های بین المللی علیه ایران
بیانجامد و نه تخفیف آن. اگر تاکنون توجه اصلی و تردید های جهانی از هدف
نهایی برنامه های اتمی ایران متوجه واحد غنی سازی اورانیوم در نطنز بوده،
اینک نگرانی های تازه متوجه اراک خواهد شد.

تنها محصول قابل استفاده واحدی در اندازه های راکتور 40 مگاواتی اراک
پسمانده سوخت آن است. پس مانده اورانیوم طبیعی مصرف شده در چنین راکتوری،
پلوتونیوم 239 است که در طبیعت یافت نمیشود و تنها کار برد آن، پس از
فراوری، استفاده انفجاری و دست یافتن به واکنش زنجیره ای در بمب اتمی
است.

دنیای خارج دعاوی مربوط به انجام تحقیقات پزشکی و تولید رادیو ایزوتوپ
های متفاوت در رآکتور را نیز نمیپذیرد چرا که در چنین حالتی یک رآکتور 1
مگا واتی آزمایشگاهی نیز میتوانست دست یافتن به تحقیقات علمی و تولید
رادیو ایزوتوپ را مهیا سازد. به این ترتیب بنظر میرسد، ایران با اعلام
موافقت با بازدید از رآکتور اراک، حساسیتهای نظام بین الملل در قبال
فوریت و مخاطرات احتمالی برنامه های توسعه اتمی ایران را که مشکوک به
پیگیری هدفهای نظامی است افزایش داده است.